طرح کهاب چیست؟
طرح کهاب مخفف کاهش، هدایت، انتقال و بازیافت بخار بنزین است و با هدف کاهش آلودگی هوا و جلوگیری از هدررفت سوخت طراحی شده است. این طرح در سال ۱۳۸۷ به‌عنوان یک راهکار ملی در ایران تصویب شد و با همکاری شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی و سازمان حفاظت محیط‌زیست به مرحله اجرا درآمد.
اهداف و کاربردهای طرح کهاب
طرح کهاب با سه هدف اصلی زیست‌محیطی، اقتصادی و ایمنی اجرا می‌شود:
- زیست‌محیطی: کاهش انتشار بخارات بنزین که می‌تواند مشکلات تنفسی و زیست‌محیطی ایجاد کند.
- اقتصادی: بازیافت بخارات بنزین و تبدیل آن به سوخت مایع، که باعث کاهش هزینه‌های سوخت می‌شود.
- ایمنی: کاهش خطر انفجار ناشی از ترکیب بخارات بنزین با هوای محیط.
مراحل اجرای طرح کهاب
طرح کهاب شامل سه استیج اصلی برای بازیافت بخارات بنزین و کاهش آلودگی هوا است:
- استیج اول: در این مرحله، بخارات بنزین هنگام انتقال سوخت به مخازن ذخیره‌سازی جمع‌آوری می‌شوند. این فرآیند با استفاده از اتصالات خشک، شلنگ‌های بازیافت بخار و شیرهای فشار-خلأ انجام می‌شود تا از انتشار بخارات جلوگیری شود.
- استیج دوم: این مرحله هنگام سوخت‌گیری خودروها اتفاق می‌افتد. بخارات بنزین که از باک خودرو خارج می‌شوند، توسط نازل‌های بازیافت بخار، شلنگ‌های هم‌محور و پمپ‌های مکش بخار جمع‌آوری شده و به مخازن ذخیره بازگردانده می‌شوند.
- استیج سوم: در این مرحله، بخارات جمع‌آوری‌شده پردازش و بازیافت می‌شوند. این فرآیند شامل فشرده‌سازی، میعان و بازگرداندن مایع به چرخه سوخت‌رسانی است. روش‌های مختلفی مانند تبریدی، غشایی و جذبی برای این کار استفاده می‌شود.
مزایای اجرای طرح کهاب
اجرای طرح کهاب تأثیر قابل‌توجهی بر کیفیت هوا دارد، زیرا این طرح با هدف کاهش انتشار بخارات بنزین طراحی شده است. بخارات بنزین حاوی ترکیبات آلی فرار (VOC) هستند که در صورت انتشار در هوا، می‌توانند باعث آلودگی هوا و تشکیل آلاینده‌های ثانویه مانند ازن شوند. این آلاینده‌ها تأثیرات منفی بر سلامت انسان دارند و می‌توانند مشکلات تنفسی و بیماری‌های ریوی ایجاد کنند.
- بهبود کیفیت هوا: با کاهش انتشار بخارات بنزین، کیفیت هوا بهبود یافته و تأثیرات منفی بر سلامت انسان‌ها کاهش می‌یابد.
- افزایش بهره‌وری سوخت: با جمع‌آوری و بازگردانی بخارات بنزین، میزان بهره‌وری سوخت افزایش می‌یابد و از هدررفت آن جلوگیری می‌شود.
- حفاظت از محیط زیست: کاهش انتشار بخارات بنزین به حفظ منابع طبیعی و کاهش آلودگی‌های محیط زیستی کمک می‌کند.
اجرای طرح کهاب در سراسر جهان
طرح‌های مشابه کهاب در کشورهای مختلف اجرا شده‌اند تا از انتشار بخارات سوخت جلوگیری کنند و کیفیت هوا را بهبود ببخشند. برخی از کشورهایی که سیستم‌های بازیافت بخارات سوخت را اجرا کرده‌اند عبارتند از:
- ایالات متحده آمریکا: این کشور از فناوری‌های کنترل بخارات سوخت در جایگاه‌های عرضه بنزین استفاده می‌کند تا انتشار ترکیبات آلی فرار (VOC) را کاهش دهد.
- اتحادیه اروپا: بسیاری از کشورهای اروپایی مانند آلمان، فرانسه و بریتانیا قوانین سختگیرانه‌ای برای کنترل بخارات سوخت دارند و از سیستم‌های بازیافت بخار بنزین در جایگاه‌های سوخت استفاده می‌کنند.
- چین: این کشور نیز به دلیل مشکلات آلودگی هوا، اقداماتی برای کاهش انتشار بخارات سوخت در جایگاه‌های عرضه بنزین انجام داده است.
مکانیزم تأثیرگذاری طرح کهاب بر کیفیت هوا
- جمع‌آوری بخارات بنزین: هنگام تخلیه سوخت در جایگاه‌های عرضه، بخارات بنزین به‌جای انتشار در هوا، به نفتکش بازگردانده و جمع‌آوری می‌شوند.
- کاهش انتشار ترکیبات آلی فرار (VOC): این ترکیبات در صورت انتشار در هوا می‌توانند باعث آلودگی و افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های تنفسی شوند.
- جلوگیری از تشکیل آلاینده‌های ثانویه: کاهش انتشار VOCها مانع از تشکیل آلاینده‌هایی مانند ازن می‌شود که در هوای شهری تأثیرات مخربی دارند.
- افزایش ایمنی و کاهش خطر انفجار: با کنترل بخارات بنزین، خطر انفجار ناشی از ترکیب این بخارات با هوای محیط کاهش می‌یابد.
اقدامات تکمیلی برای بهبود کیفیت هوا
- نصب سیستم‌های تهویه جابجایی: این سیستم‌ها بخارات بنزین را به تانکر سوخت بازمی‌گردانند و از انتشار آن‌ها در هوا جلوگیری می‌کنند.
- استفاده از فناوری فشار مثبت و منفی: این فناوری باعث هدایت بخارات به سمت تانکر سوخت و جلوگیری از ورود هوا به مخازن می‌شود.
- پایش و نظارت بر عملکرد تجهیزات: نصب ایستگاه‌های آنلاین در جایگاه‌های عرضه سوخت برای نظارت دقیق‌تر بر عملکرد تجهیزات طرح کهاب پیشنهاد شده است.
چالش‌ها و فرصت‌های طرح کهاب
اجرای طرح کهاب نیز با چالش‌هایی همراه است. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
- هزینه‌های بالای تجهیز و نصب سیستم‌ها: یکی از چالش‌های اصلی، هزینه‌های بالای تجهیز و نصب سیستم‌های بازیابی بخارات بنزین در زمان احداث جایگاه عرضه سوخت است.
- نیاز به زیرساخت‌های مناسب: اجرای موفقیت‌آمیز این طرح نیازمند زیرساخت‌های مناسب در جایگاه‌های سوخت و پالایشگاه‌ها است.
با وجود این چالش‌ها، اجرای طرح کهاب می‌تواند تأثیرات مثبت بسیاری بر محیط‌زیست و اقتصاد کشور داشته باشد.